De kikkerkoning slikte zijn groene pil

door Remco Meisner

Vandaag (29 juli 2014) besloot Frans Hummelman dat het mooi is geweest. In zijn negentigste levensjaar en belast met een nare ziekte slikte hij de groene pil. Daarbij sleepte hij onvermijdelijk ook zijn overbuurman Ef Leonard mee, het Koninkrijk der Kikkeren uit. Uit, spuit, de bocht gaat uit...

Het alter ego van Frans Hummelman werd onder de naam Ef Leonard als debuterende ‘oudere jongere’ rond zijn vijftigste bekend met de verhalenbundel Het koninkrijk der kikkeren is nabij (1971), die door Bruna is uitgegeven en wegens succes moest worden bijgedrukt. Een unicum. Het pocketboekje zwerft nog onveranderd rond en het is bij talloze antiquariaten te koop. Het is ook heden heel goed te pruimen, bleek mij bij herlezing tijdens de voorbereidingen in verband met het Weivretni dat Jeroen Kuypers in zijn voortuin en onder een vrolijkstemmend zonnetje met Ef had op 1 juni van dit jaar.

Na dit eerste succes publiceerde Frans onder hetzelfde pseudoniem bij dezelfde uitgever de 11-verhalenbundel In, spin, opnieuw gaat de bocht in en ook die viel goed bij het lezerspubliek, zodat bijgedrukt moest worden. Voordien had hij in de vijftiger jaren ook geprobeerd zijn op schrift gestelde oorlogservaringen te slijten bij Meulenhoff. Maar daar was men ervan overtuigd dat er inmiddels meer dan genoeg over het onderwerp voorhanden was. Tegen de haren in gestreken besloot Frans toen maar om niet langer ‘literair schrijven’ na te streven, maar bombardeerde hij zichzelf tot ‘broodschrijver’ – wat dat onderscheid in de praktijk dan ook moge inhouden. Het Besluit van dit Bevoegde Gezag raakte hem tegen zijn Zere Been. U moet weten dat hij met Gezag een lang leven lang moeite had. Ook het nazionale Gezag van de Duitse bezetter lapte hij in de oorlog bijvoorbeeld aan zijn laars tijdens Europese omzwervingen, die hem via België, Frankrijk, Spanje en Portugal tot aan Gibraltar en Londen brachten. Papierloos, natuurlijk, wat in zijn carrièrestap naar een rol als medewerker bij de inlichtingendienst destijds een ware aanbeveling inhield.

Zijn solide inzicht in de menselijke psyche kan Ef Leonard zwaar aangerekend worden: de karakters in zijn verhalen zijn echte, levende mensen. Ze kunnen in werkelijkheid zomaar naast je zitten of tegenover je wonen. Vaak zijn het kleine luyden. Daarbij beschrijft hij met enige regelmaat verschillende vormen van het droste-effect: het hoofdpersonage beziet met jaloezie iemand in zijn omgeving, er vindt een transformatie plaats, en vervolgens blijkt de jaloezie gebaseerd op veronderstellingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Eenmaal in de schoenen van de zo bewonderde andere persoon, blijkt namelijk dat diens leven zo mogelijk nog veel desolater is dan dat van de protagonist zelf. In De groene pil overkomt het iemand die in bepaalde opzichten wat lijkt op Frans. Deze hoofdpersoon heeft een saai baantje bij een uitgeverij en leeft met een ogenschijnlijk saaie vrouw. Zijn overbuurman heeft daarentegen een succesvol zakenimperium opgebouwd en bezit een daarbij passende entourage, waaronder een schitterend mooie vrouw en een prachtig betuind huis. Eenmaal van rol verwisseld, het effect van een experimentele groene pil, ontdekt de hoofdpersoon dat de begeerlijk ogende vrouw een geopende koelkast is en dat het zakenimperium wankelt.

Zijn schrijfvaardigheid komt genadeloos naar de oppervlakte in Op lemen voeten, feitelijk een mainstreamroman avant la lettre. Het boek verkocht destijds allerbelabberdst, maar het is een pareltje in zijn oeuvre. Rond deze tijd greep Frans Hummelman enkele malen naast belangrijke literaire prijzen, waarmee hij zijn naam misschien zou hebben gevestigd: de Reina Prinsen Geerligs-prijs en de Louis Couperus-prijs. Anderen, zoals Harry Mulisch, sneden hem de pas af en dat deed tot de dag van vandaag pijn.

Het Gezag bleef Frans zijn gehele leven een doorn in het oog. Hij is er allergisch voor. Die allergie groeit na zijn eerste publicaties zelfs uit tot overspannenheid, waardoor hij enkele jaren als WAO-er uit de roulatie raakt. Dit is de periode waarin hij besluit te gaan schilderen, want ‘daarbij hoef je niet na te denken’. Zijn zelfonderschatting blijkt opnieuw, want hij maakte sedertdien een solide hoeveelheid prachtige schilderijen, waarvoor menige ‘gevestigde’ kunstenaar een diepe buiging zou moeten maken.

Een zekere liefde voor de verschoppelingen der aarde kan Frans niet ontzegd worden, want hij richtte onder meer de Zelfk(r)ant op, een blad voor daklozen. Waar hij overigens prompt ruzie krijgt met het Gezag. De laatste jaren bleef hij onveranderd actief en hij publiceerde, laatstelijk zonder uitzondering onder zijn eigen naam, onder meer De zwangere soldaat – waarin het verhaal rond welhaast een omkering van zijn eigen oorlogsjaren draait, want waar Frans in de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederland naar Londen reisde, wordt in dit boek verhaald van een reis in omgekeerde richting. Een reis die bovendien door een vrouw wordt ondernomen. Hij werkte mee aan een filmdocumentaire rondom zijn persoon en zijn oeuvre. En hij was druk doende met een verhalenbundel die hij Oorlog en onvrede wilde noemen. Dat zijn mijns inziens gedragskenmerken van iemand die nog niet helemaal ‘klaar’ is – iemand met nog de nodige noten op zijn zang.

Lies Hummelman en de twee kinderen wens ik veel sterkte toe met dit verlies. De verhalenverteller en anarchist die in hem huisde zal ongetwijfeld gemist worden.

Ik weet zeker dat Frans en Ef nu samen, beiden met verscheidene prijzen bekroond en temidden van hun spelletjes spelende onderdanen, die zij overigens als gelijken behandelen, in het kikkeren-koninkrijk zitten te kijken naar soldaten die levens voortbrengen inplaats van deze te nemen. De ministers en andere hoogwaardigheidsbekleders hebben ze in goed overleg inmiddels allemaal ontslagen en dankzij de talloze vrijelijk beschikbare groene pillen kan iedereen desgewenst ervaren dat het leven van anderen helemaal niet zo begerenswaardig is als men in eerste instantie denkt.

Intussen neigt hij het hoofd, buigt zich over het papier dat hij voor zich op het tafelblad weet (of is het een schildersezel?) en beweegt zijn pen (of is het een kwast?) over het papier. – Wat zal het worden? Een verhaal? Een schilderij? Een roman, wellicht...?